اولین ازدواج سفید در ایران
پاسخ به سوالاتی دربارۀ اولین‌های همباشی (معروف به ازدواج سفید) در ایران
اولین ازدواج سفید در ایران
1- اوّلین همباشی‌ها (معروف به ازدواج سفید) در ایران چه زمانی تجربه شده است؟
2- اوّلین بار چه عبارتی برای بیان مفهوم همباشی در ایران مورد استفاده قرار گرفت؟
3- اوّلین همباشی یا زندگی مشترک بدون ازدواج در ایران، توسط چه کسی تجربه شد؟
4- اوّلین بار عبارت “ازدواج سفید” در کدام نشریه و توسط چه کسی استفاده شده است؟
5- اوّلین بار عبارت “ازدواج سفید” در کجا و توسط چه کسی برای زندگی مشترک بدون ازدواج، معادل سازی شد؟
6- اوّلین بار واژه “همخانگی” در کدام مقاله مورد استفاده قرار گرفته است؟
7- اوّلین بار واژه “همبالینی” در کدام نوشتار مورد استفاده قرار گرفته است؟
8- اوّلین بار فرهنگستان زبان و ادب فارسی چه موقع کلمه cohabitation را برای زبان فارسی معادل‌سازی کرد؟
9- اوّلین گزارش رسمی از وجود همباشی در ایران مربوط به چه زمانی است؟
10- اوّلین واکنش دفتر مقام معظم رهبری نسبت به همباشی چه بود؟
11- اولین فرمایش مقام معظم رهبری دربارۀ تعبیر غلط “ازدواج سفید” چه بود؟
ضرورت پاسخ به سوالات مرتبط با اولین ازدواج سفید در ایران
شاید در ابتدای امر، پاسخ به اینگونه سوالات چندان ضروری و مهم به نظر نیاید. اما با توجه به نکات زیر روشن خواهد شد که پرداختن به پاسخ این سوالات هم در حد خودش ضروری و حائز اهمیّت است.
- در یک تحقیق علمی جامع دربارۀ یک پدیدۀ اجتماعی، توجه به تمام زوایای آن امری اجتناب‌ناپذیر است. به خصوص توجه به ریشه‌ها و عوامل اولیه بروز آن پدیده.
- بسیاری از انحرافات مفهومی به وجود آمده در رابطه با پدیدۀ همباشی در ایران، ناشی از عدم توجه به قدمت تاریخی آن در غرب و بی اطلاعی از تاریخچه آن در ایران است. از جمله رجوع کنید به صفحۀ، همباشی، سروش دباغ و ترازوی اخلاق.
- نویسنده کتاب “قلب‌های شکسته”[1]معتقد است که مشاوران، درمانگران، نویسندگان و دانشگاهیان برای پنهان کردن حقیقت پدیده‌هائی همچون فروپاشی خانواده، همباشی و فرزندانی که در روابط خارج از ازدواج به فرزندخواندگی پذیرفته می‌شوند، از اصطلاحات مبدَّل استفاده میکنند…
این اتفاق در ایران هم افتاده است و عبارت “ازدواج سفید” برای زندگی مشترک بدون ازدواج، معادل سازی شده است. بنابراین شناخت جریان‌هائی که در راستای این انگ‌زدائی موثر بوده‌اند بسیار مهم است.
درخواست همکاری برای اصلاح و یا تکمیل محتوا
اما قبل از بیان پاسخ سوالات بالا باید به این نکته توجه کرد:
جستجوی اطلاعات در دریای بیکران داده‌های دیجیتال و مکتوب اگرچه در ظاهر امری ساده می‌نماید، اما نیازمند مهارت، ابزارهای ویژه و تجربۀ کافی است. بنابراین نگارنده هیچگاه ادعای جستجوی کامل و بی عیب و نقص را ندارد و احتمالا داده‌ها و اطلاعاتی بوده است که از چشم و جستجوی ما پنهان مانده است.
بر همین اساس از همه محققان، پژوهشگران و تمام کسانی که احتمالا با موضوع همباشی در ایران ارتباطی دارند، تقاضا میکنیم در صورت دسترسی به اطلاعات تکمیلی، دقیق و مستند، از طریق آدرس پست الکترونیک ما را در جهت تکمیل و یا اصلاح اطلاعات ارائه شده یاری نمایند.
1- اوّلین همباشی‌ها (معروف به ازدواج سفید) در ایران چه زمانی تجربه شده است؟
در سال 1396 روزنامه دنیای اقتصاد در مصاحبه‌ای با آقای امان‌الله قرائی مقدم، جامعه شناس و استاد دانشگاه، تبار شناسی همباشی را مورد بررسی قرار میدهد. در بخشی از این مصاحبه چنین آمده است:
…من در سالهای ۵۲ و ۵۳ یعنی چند سال پیش از انقلاب در دوره فوق‌لیسانس دانشجوی آقای دکتر جمشید بهنام بودم. دکتر بهنام جمعیت‌شناسی و نظریه‌های جامعه‌شناختی این حوزه را درس می‌داد. درست یادم است که همان سال‌ها ایشان درباره گسترش پیدا کردن همباشی سیاه هشدار دادند. این موضوع از همان زمان برای من هم جالب شد. خب ما آن موقع دانشجو بودیم و انرژی زیادی برای کارهای پژوهشی داشتیم. من شخصا درباره همین موضوع کار کردم. آن زمان چند مورد برای پژوهش انتخاب کردم و سعی کردم روند زندگیشان را دنبال کنم. آدم‌های شناخته‌شده‌ای بودند و البته الان از اسم بردنشان معذورم. جالب است بدانید که همه آن موردها سرانجام به پایان‌های تلخ و تیره‌ای رسیدند. این همان چیزی است که پیش‌تر گفتم. اینکه می‌گویم سیاه است نه سفید منظورم همین است…
همانطور که ملاحظه شد بنا بر قول آقای دکتر قرائی‌مقدم، همباشی در سالهای 52 و 53 هم در ایران وجود داشته است. تا جائی که موضوع کار تحقیقاتی ایشان قرار می‌گیرد.
اخیرا، صفحۀ DARVAQE@ در وبگاه Twitter یا X، تصویری از نوشتۀ کوتاهی در مجلۀ زن روز سال 1356 منتشر کرده که مویّد فرمایشات آقای دکتر قرائی‌مقدم است.
با توجه به موارد یاد شده باید به موارد زیر توجه کرد:
همباشی در ایران، در دهۀ 50 پدیده‌ای جدید، شناخته شده، مذموم، موجب بدنامی و رسوائی و نوعی زندگی پر شکنجه و بدون شرافت بوده است.
در آن زمان تعریف ارائه شده از همباشی دقیقا همان چیزی است که در غرب وجود داشته و کاملا با تعریف واژۀ Cohabitation همخوانی دارد. در آن زمان فهم نویسندۀ محترم متن فوق از این پدیدۀ جدید، کاملا درست و بدون هرگونه تحریف بوده است.
دهۀ 50 شمسی دقیقا همزمان با دهۀ 70 میلادی است که شروع زمان ترویج و گسترش ناگهانی همباشی در آمریکا و دیگر کشورهای اروپائی است.
این پدیده در اولین گزارش مکتوب دهۀ 50، با عناوین “بی عفتی جدید” و ” زندگی باهم بدون عقد و عروسی” مورد اشاره قرار گرفته است و هیچ نشانه‌ای از عبارت جعلی “ازدواج سفید” در آن زمان وجود نداشته است.
2- اولین بار چه عبارتی برای بیان مفهوم همباشی در ایران مورد استفاده قرار گرفت؟
بی عفتی جدید معادل اولین ازدواج سفید در ایران
بر اساس متن سند ارائه شده در پاسخ سوال اول، عبارت “بی عفتی جدید” و “زندگی مشترک بدون عقد و عروسی” اولین عبارت‌هائی هستند که برای بیان مفهوم همباشی در ایران مورد استفاده قرار گرفته است.
مجلۀ زن روز – 1356
تهران – ب – الف
حرف حساب – باید اعراف کرد که یک نوع “بی عفتی جدید” تحت عنوان “زندگی باهم، بدون عقد و عروسی” در گوشه و کنار شهر تهران رواج یافته که ثمرۀ آن فرزندان نامشروع، زندگی پر شکنجه، و وجدان ناراحت و معذب است. ای کاش دختران جوان با وسوسۀ تحصیل، پول، هوس، عشق، امنیت و یا هر چیز دیگر شرافت و وجدان خود را اینطور سهل و آسان زیر پا نگذارند. و گول این “زندگی‌های مشترک بدون عقد و ازدواج” را نخورند که آخر و عاقبت آنها بد نامی و رسوائی و پشتیبانی است.
3- اوّلین همباشی یا زندگی مشترک بدون ازدواج در ایران، توسط چه کسی تجربه شد؟
ما هیچ سندی از گزارش نام و یا هویت اولین کسانی که همباشی را در ایران تجربه کرده‌اند به دست نیاوردیم. اما پاسخ سوال قبلی حاکی از آن است که در دهۀ پنجاه شمسی، کسانی در ایران همباشی را تجربه کرده‌اند.
مجلۀ زن روز در سال 1356 شمسی، از همباشی یک جوان ایرانی با یک دختر فرانسوی در فرانسه گزارش میدهد. در این گزارش هم از همباشی با عنوان ” زندگی مشترک و البته بدن ازدواج” یاد می‌شود:
خودکشی دختر فرانسوی پس از 5 سال زندگی بدون ازدواج [ازدواج سفید] با یک پسر دانشجوی ایرانی، پس از آنکه جوان ایرانی دکترایش را گرفت او را ترک کرده و با یک دختر ایرانی ازدواج کرده است!
4- اولین بار عبارت "ازدواج سفید" در کدام نشریه و توسط چه کسی استفاده شده است؟
مطالعه تطبیقی جهت و علت عقد در حقوق ایران و فرانسه و فقه امامیه
عبدالرسول دیانی / زمستان 1389 / شماره8-9-10:
نشریۀ تحقیقات حقوقی آزاد / صاحب امتیاز، دانشگاه آزاد اسلامی تهران واحد مرکزی
ظاهرا عبارت ازدواج سفید برای اولین بار در این مقاله استفاده شده است. نکتۀ مهم آن است که مولف در این مقاله، برای برگردان عبارت “Mariage blanc“ فرانسوی به فارسی از عبارت “ازدواج سفید” استفاده کرده است.
اینکه آیا ازدواج سفید معادل سازی مناسبی بوده یا نه موضوع بحث ما نیست، اما برای بیان مفهوم ازدواج صوری و ساختگی استفاده شده است. به عبارت دیگر در اینجا منظور مولف از ازدواج سفید، دقیقا همان ازدواجهای صوری است و هیچ ارتباطی با زندگی مشترک بدون ازدواج ندارد.
5- اولین بار عبارت "ازدواج سفید" در کجا و توسط چه کسی برای زندگی مشترک بدون ازدواج، معادل سازی شد؟
22 مارس 2013 میلادی، معادل با جمعه دوم فروردین سال 1392 شمسی، نشریۀ الکترونیکی ایران امروز، مقاله‌ای را با عنوان “ازدواج سفید معضل اجتماعی یا ضرورتی گریز ناپذیر؟!” منتشر کرد. نویسندۀ این مقاله نسرین اسفندیاری است.
او در این مقاله چند هدف را (خواسته یا ناخواسته) دنبال می‌کند:
- عبارت “ازدواج سفید” را برای مفهوم کلمه Cohabitation، معادل‌سازی می‌کند.
- عبارت” ازدواج سفید” را با تعریفی غلط، نوعی ازدواج غیر رسمی معرفی می‌کند.
- هم در عنوان مقاله و هم در متن، تلویحا ضرورت وجود و توجه به ازدواج سفید را بیان می‌کند.
نسرین اسفندیاری با فاصلۀ کمی در 26 آبان سال 1392، مقاله‌ای را با عنوان “سامبو یا ازدواج سفید از استکهلم تا تهران” در سايت سياسی، خبری، اجتماعی، فرهنگی عصر نو منتشر کرد.
او در این مقاله سعی می‌کند ضمن بررسی وضعیت خانواده و ازدواج در کشور سوئد، ضرورت توجه به شکل‌های جدید زندگی مشترک در کشورهای غربی را نمایان کند. او در این نوشتار نیز سعی در معادل سازی عبارت “ازدواج سفید” برای مفهوم همباشی (cohabitation) دارد.
اگرچه هدف ما در این نوشتار بررسی محتوای این مقاله نیست اما توجه به چگونگی سعی اسفندیاری در معرفی همباشی بسیار حائز اهمیت است.
معادل کلمه سوئدی Sambo در لغتنامه‌های سوئدی به انگلیسی، Cohabitation ترجمه شده است. یعنی زندگی مشترک بدون ازدواج. اما مولف دقیقا همچون مقالۀ قبلی‌اش، این کلمه را سبکی از زندگی مشترک بدون ازدواج رسمی و مدارک ثبت شده معرفی می‌کند. او در مقاله‌اش بحث مفصلی درباره ازدواج استکهلمی که ازدواج عرفی رایج در سوئد است را مطرح می‌کند در صورتی که این موضوع ارتباط مفهومی با سامبو ندارد.
در نگاهی ساده‌انگارانه شاید چنین تصور شود که مولف به جهت بی‌اطلاعی از تفاوت همباشی و ازدواج عرفی دچار آمیزش مفاهیم و مباحث شده است.
اما اندکی دقت در مجموعه‌ای از مقالات با موضوع “همباشی در ایران” که توسط مجموعه‌ای از افراد به نگارش درآمده، بیانگر آن است که خلط مباحث و آمیزش مفاهیم همباشی و ازدواج عرفی، شیوه‌ای ثابت در تمامی آنهاست.
نسرین اسفندیاری در یکی دیگر از مقالاتش، خود اذعان می‌کند که تا قبل از مقاله او در فروردین 1392، عبارت “ازدواج سفید” در ادبیات رسمی ایرانیان نامی بیگانه بود…
چندی پیش مقاله‌ای پیرامون همباشی‌ی خارج از ازدواج رسمی درایران، به نام «ازدواج سفید یک معضل یا یک ضررورت اجتماعی» نوشته بودم. پیش از این نوشته نام ازدواج سفید، نامی بیگانه برای همباشی در ادبیات رسمی ایرانیان بود و بیشتر ایرانیان برای روابط همزیستی بین مردان و زنان، با عباراتی چون ازدواج رسمی، ازدواج موقت، ازدواج صوری، صیغه و چند همسری‌ی مردان آشنایی داشتند. امروزه، ازدواج سفید در سطوح مختلف جامعه برای بسیاری نامی آشنا است.
واقع‌بینی در همباشی، نگاهی به ازدواج سفید / نشریه الکترونیکی ایران امروز / Tue, 10.03.2015
بعد از اسفندیاری، مطالب و مقالات متعددی به ویژه در سالهای 93 و 94 در ارتباط با همباشی، منتشر شد که تقریبا همۀ آنها، خواسته یا ناخواسته عبارت “ازدواج سفید” را با تعریفی نادرست برای cohabitation معادل‌سازی کردند.
6- اولین بار واژه "همخانگی" در کدام مقاله مورد استفاده قرار گرفته است؟
مردادماه سال 1368، نشریه پیام یونسکو، مقاله‌ای را با عنوان ” “Africa:Lines of descent با ترجمه فارسی “تبار بازماندگان؛ خانواده در گذشته و حال آفریقا” منتشر کرده است.
در این مقاله سبکی نادر از زندگی مشترک میان قبایل سنوفو در ساحل عاج و بورکینافاسو مورد اشاره قرار گرفته است که مولف آن را با شک و تردید “recognized cohabitation” می‌نامد. آنچه توضیح داده شده حاکی از شیوه‌ای کمیاب از زوجیت در این قبایل است و از جهت مفهومی ارتباطی با زندگی مشترک بدون ازدواج ندارد. در هر حال مترجم، این نام را به “همخانگی رسمی” ترجمه کرده است.
فروردین سال 1372، در ماهنامه فرهنگی – هنری کلک شمارۀ 37، در نقد کتاب “درد جاودانگی” ضمن بیان داستان کتاب از واژه همخانگی استفاده شده است اما بر محتوای اساس متن، ارتباطی با زندگی مشترک بدون ازدواج ندارد.
احتمالا واژۀ همخانگی اولین بار در سالهای 85 و 86، با مفهوم زندگی مشترک بدون ازدواج معادل‌سازی شده است.
زمستان 1385، نشریۀ نامه انجمن جمعیت شناسی ایران در شمارۀ 3 خود در مقاله‌ای با عنوان “اریب میانگین سال های تجرد در برآورد میانگین سن ازدواج (تجربه ای از مطالعه ازدواج زنان ایران)، از واژۀ “همخانگی” برای مفهوم ازدواجهای غیر قانونی استفاده کرده است (ظاهرا باید ناظر بر همان همباشی باشد)
اما در فروردین 1386، نشریۀ معرفت در مقاله‌ای با عنوان “سن ازدواج؛ عوامل افزایش و راهبردهای کاهش آن” واژه همخانگی را برای مفهوم زندگی مشترک زنان و مردان ازدواج‌نکرده به کاربرده است.
7- اولین بار واژه "همبالینی" در کدام نوشتار مورد استفاده قرار گرفته است؟
ظاهرا واژه همبالینی برای اولین بار در ترجمۀ کتاب جامعه شناسی Giddens برای کلمۀ cohabitation معادل‌سازی شده است. در ترجمه صبوری (1376) صفحه 795، همبالینی اینگونه تعریف شده است:
زندگی دو نفر که دارای رابطۀ جنسی نسبتا پایدار هستند بدون آنکه با یکدیگر ازدواج کرده باشند.
به جهت اعتبار این کتاب جامعه شناسی، واژه همبالینی معمولا در بسیاری از پایان‌نامه‌ها و مقالات مورد استفاده قرار گرفته است. اما نکته مهم آن است که متاسفانه در موارد متعددی، نویسندگان اگرچه این کتاب را مرجع دانسته‌اند اما در تعریف cohabitation مواردی را به تعریف اصلی کتاب اضافه و یا از آن کاسته‌اند. و چنین تعریف‌های دستکاری شده‌ای در مطالب و مقالات دیگران دست به دست شده است.
به این نمونه توجه کنید:
مقالۀ “سنخ شناسي الگوهاي روابط جنسي پيش از ازدواج در ايران” / زمستان 1390/ تقی آزاد برمکی، ساعی، ایثاری و …
… منظور از هم خانگي، زندگي مشترك دو شريك جنسي همراه با رابطه اي صميمي و عاطفي با يك ديگر، بدون قيد و بندهاي قانوني ناشي از ازدواج رسمي، است. در هم خانگي، پاي بندي به شريك زندگي جنبه عاطفي دارد و نه قانوني (گيدنز، 1386 ص 795).
همانطور که مشاهده می‌شود در این بخش از مقاله بدون رعایت اصول علمی، تعریف خود ساخته نویسندگان به کتاب جامعه شناسی گیدنز ارجاع شده است.
8- اولین بار فرهنگستان زبان و ادب فارسی چه موقع کلمه cohabitation را برای زبان فارسی معادل‌سازی کرد؟
اگرچه تاریخ مستندی یافت نشد اما بر اساس گفتگوی تلفنی با فرهنگستان، ظاهرا در سال 1393 واژۀ “همباشی” برای cohabitation معادل‌سازی شده است.
9- اولین گزارش رسمی از وجود همباشی در ایران مربوط به چه زمانی است؟
ظاهرا اولین گزارش رسمی از وجود و مشاهدۀ همباشی در ایران مربوط به سال 1391 شمسی و خبرگزاری ایلنا است.
در این گزارش آقای مرتضی طلائی، رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران چنین می‌گوید:
متاسفانه گزارش‌هایی مبنی بر تشکیل زندگی‌های مجردی در شمال شهر تهران داریم که در آن دختر و پسر دانشجو بدون ازدواج رسمی زیر یک سقف زندگی میکنند.
وی ادامه داد: هنوز آمار رسمی در ابن بخش اعلام نشده است اما این معضل و پدیده جدید قطعا آسیب‌های جدیدی را به همراه خواهد داشت.
10- اولین واکنش دفتر مقام معظم رهبری نسبت به همباشی چه بود؟
به گزارش خبرنگار سیاسی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، حجت‌الاسلام و المسلمین محمدی گلپایگانی در مراسم افتتاحیه پروژه‌های بنیاد برکت در روستای سولقان با طرح این پرسش که ازدواج سفید یعنی چه و محصول این زندگی چه می‌شود، گفت:
دیری نمی‌رسد که مردمی که این نوع زندگی را برمی‌گزینند، نسل حلال‌شان از بین می‌رود و حرام‌زاده می‌شوند. حاکم اسلامی باید با شدت با این نوع زندگی مقابله کند.
رییس دفتر مقام معظم رهبری با بیان این که دشمن با تمام قوا تلاش می‌کند تا فرهنگ و روابط خانوادگی مردم ما را منحرف کند، اظهار کرد: شرم‌آور است یک زن و مرد یا دختر و پسر بدون عقد و ازدواج با هم زندگی کنند. / ۹ آذر ۱۳۹۳
11- اولین فرمایش مقام معظم رهبری دربارۀ تعبیر غلط "ازدواج سفید" چه بود؟
بخصوص من تکیه میکنم در این برهه‌ی از زمان روی مسئله‌ی خانواده تکیه کنید. دشمن -نه دشمن ایران یا دشمن انقلاب؛ دشمن بشریّت– تصمیم گرفته که نظام خانواده را در بین بشر از بین ببرد. خانواده سنّت الهی است. دشمن بشریّت یعنی جریان سرمایه‌داری بین‌المللی و صهیونیسم تقریباً از حدود صد سال پیش تصمیم گرفتند که خانواده را در بین بشر از بین ببرند؛
و یک جاهایی موفّق شدند. در آن جاهایی که از خدا دور بودند موفّق شدند، در یک جاهایی هم از جمله در ایران اسلامی ما موفّق نشدند امّا دارند تلاش میکنند.
این ازدواجهای سخت، این ازدواجهای دیر، این فرزندآوری کم، این به تعبیر غلط زشتشان «ازدواجهای سفید» -که سیاه‌ترین نوع زندگی مزدوج است- همه‌ی اینها به خاطر این است که خانواده از بین برود. رواج شهوات، از بین رفتن حیا و عفّت، امروز جزو برنامه‌های دشمن است.
شما مبارزه‌ی با اینها را جزو برنامه‌های خودتان قرار بدهید. طهارت و پاکیزگیِ دامان جوانهای این کشور را مورد همّت خودتان قرار بدهید، بر آن همّت بگمارید، و این یکی از بهترین کارها و یکی از مؤثّرترین شیوه‌ها برای حفظ انقلاب و برای رشد انقلاب و برای حفظ نظام اسلامی است.
درخواست همکاری برای اصلاح و یا تکمیل محتوا
مجددا تکرار میکنیم که:
جستجوی اطلاعات در دریای بیکران داده‌های دیجیتال و مکتوب اگرچه در ظاهر امری ساده می‌نماید، اما نیازمند مهارت، ابزارهای ویژه و تجربۀ کافی است. بنابراین نگارنده هیچگاه ادعای جستجوی کامل و بی عیب و نقص را ندارد و احتمالا داده‌ها و اطلاعاتی بوده است که از چشم و جستجوی ما پنهان مانده است.
بر همین اساس از همه محققان، پژوهشگران و تمام کسانی که احتمالا با موضوع همباشی در ایران ارتباطی دارند، تقاضا میکنیم در صورت دسترسی به اطلاعات تکمیلی، دقیق و مستند، از طریق آدرس پست الکترونیک ما را در جهت تکمیل و یا اصلاح اطلاعات ارائه شده یاری نمایند.
